Adrese teslim yayın ihalesi çöktü!

22 Kasım 2016. Süper Lig yayın ihalesi yapılıyor ve 2017/18'den başlayıp 2020/21 sonunda sona erecek 5 dönemi kapsıyordu. İhaleyi Digiturk kazanıyor. Ardından medyada çıkan haberin içeriği ise aynen şöyle.

“Süper Lig'e çılgın rakam. Süper Lig ve TFF 1. Lig müsabakalarının ihalesi 10 dakika sürdü. Digiturk, KDV dahil yılda 590 milyon dolar ödeyecek. ”

Evet, adrese teslim olduğu ve bedelinin önceden belirlendiği çok açık olan ihale Süper Lig gibi değeri 'şişirerek' belirlenen bir lige Digiturk'ün sahibi Katar sermayeli beIN Medya Grubu, 590 milyon dolar gibi çok büyük bir ücret ödemesine karşın sadece 10 dakikaya ihtiyaç duydu. Peki uluslararası bir yayın kuruluşu olan beIN Medya Grubu, Süper Lig'in değerinin ödenmesi taahhüt edilen parayı etmeyeceğini bilmeyecek kadar tecrübesiz ve hesap bilmeyen bir kurum mu? Hem de canlı yayın ihalesine tek başına girmişken. Öyle olmadığı aşikar.

HÜSEYİN ÖZKÖK

Taahhüt edilen tutarın aradan geçen sürede ne derece problemli olduğu ortaya çıksa da 10 dakikalık ihalenin perde arkasını günün birinde öğrenmeyi umarak esas probleme yani ihalenin yapılış şeklinde gelmeli.

2016 yılında yapılan Süper Lig ihalesi yapılmadan önce A-B-C-D olma üzere 4 paket belirlendi. Paketlerin içeriği şöyleydi:

A Paketi: Süper Lig maçlarının tamamını canlı olarak yayınlamak ve yayınları uluslararası kuruluşlara pazarlama hakkına sahip olmak.
B Paketi: TFF 1. Lig'in yayın ve isim hakkını kapsıyor. Süper Lig'deki 9 maçın geniş özeti de paketin içinde.
C Paketi: Görüntülerin cep telefonu ve internet gibi mobil yayın hakları.
D Paketi: A, B ve C paketlerindeki tüm yayın haklarını içinde barındırıyor.

Görüldüğü gibi A-B-C paketleri yayın haklarını alternatiflere bölüyor. Oysa D paketi tüm yayın haklarını kapsıyor. Normal bir televizyon kanalının D paketini alma imkanı var mı? Tabii ki yok. A paketini alma olanağı var mı? O da yok. Çünkü maçların açık kanaldan canlı yayınlanması mümkün değil. Peki B paketini alma imkanı var mı? Teoride belki ama pratikte yok. Çünkü çok parası olan ve üyelik sistemi ile çalışan bir yayın platformu (Digiturk) geliyor parayı bastırıp bir anda hepsinin sahibi oluveriyor. C Paketi ihalesine katılmış görünen figüranlar da (Son ihalede Turkcell Superonline) kendi alanlarındaki yayın haklarını dahi alamıyorlar. Diğer yayın kuruluşları ihalenin yanına dahi yaklaşmıyor.

Yani aslında ihale sadece D paketi için yapılıyor A-B-C paketleri göstermelik olarak ihaleye konuluyor. Tabii ki başta kağıt üzerinde 590 milyon Dolar gibi ütopik bir rakam taahhüt etme gücüne sahip yayıncı da istediği gibi gelip ihaleyi kazanıp her şeyiyle cebe koyuyor.

Bunun adı tek kelimeyle haksız rekabettir ve normalde Rekabet Kurumu'nun bu tip bir ihaleye izin vermemesi gerekir.

Türkiye'de adil olmayan bir ihale yapılırken Avrupa'nın 5 büyük liginde ihaleler nasıl yapılıyor bir de onlara bakalım.

Almanya'da Bundesliga 1 ve 2 Bundesliga Kulüpler Birliği'nin kurduğu DFL şirketi tarafından yönetiliyor. Almanya Futbol Federasyonu ilk iki lige karışmıyor ve yalnızca hakem veriyor. Yani kulüpler DFL aracılığıyla kendi yayın haklarını kendileri satıyor.

Yayın ihalesinin en ayrıntılı ve çok sayıda paketle yapıldığı liglerin başında Bundesliga geliyor. DFL'nin hazırladığı ihale paketinde en önemli ayrıntı canlı yayın ve özet hakları ihalede birbirinden ayrılması. Canlı yayın haklarını içeren sekiz, özet yayın haklarını içeren yedi olmak üzere toplam 15 paket mevcut. Harf olarak belirtirsek A'da başlayıp D'de bitmiyor O'ya kadar devam ediyor.

Bundesliga 1 ve 2'yi kapsayan canlı yayın ihalesine şifreli platformlar, özet yayın hakları ihalesine ise açık kanallar giriyor. Bundesliga'da geleneksel olarak ligin açılış maçı, ilk yarının son maçı ile ikinci yarının ilk maçı açık kanaldan veriliyor. İsteyen açık kanallar da bu maçları almak için canlı yayın ihalesinin o bölümüne katılıyor. (H Paketi)

A Paketi Cuma maçları ile Pazar 13:00 ve Pazartesi maçları: Dazn
B Paketi Cumartesi 15:30 konferans yayını: Sky
C Paketi Cumartesi 15:30 maçlarının tek tek yayını: Sky
D Paketi Cumartesi 18:30 maçının yayını: Sky
E Paketi Pazar 15:30 ve 18:30 maçlarının yayını: Sky
F Paketi 2. Bundesliga'nın tamamı: Sky
G Paketi 2. Bundesliga Pazartesi 20:30 maçı: Sky
H Paketi Açık kanaldan canlı yayınlanan maçlar: ZDF

Bundesliga'da 2017/18 ile 2020/21 sezonlarını kapsayan 4 sezonluk son ihalede ilk kez yıllık Milyar Euro barajı aşıldı ve toplamda 4 Milyar 640 Milyon Euro gelir elde edildi. Yani kulüpler için yıllık 1 Milyar 160 Milyon Euro tutarında bir yayın geliri ortaya çıktı. Bunun 900 Milyon Euro'luk bölümünü ise ana yayıncı kurum olan Sky ikisi ligin ilk yarısı diğer ikisi de ligin kalan bölümünde olmak üzere dört taksitte ödüyor.

Son ihalede canlı yayın hakları ilk kez iki pakete ayrıldı. Cuma ve olduğunda Pazar öğlen ve pazartesi maçlarını kapsayan 40 maçlık bir paket (A Paketi) ayrı olarak satıldı. Bu pakete Bundeliga 1 ve 2 play-off maçları ile Süper Kupa da dahil edildi. Küçük paketi Eurosport alırken ana yayıncı kuruluş Sky Bundesliga 1'deki geri kalan maçlar ile Bundesliga 2'deki maçların tamamının tek tek ve konferans canlı yayın hakkı paketlerine sahip oldu. (B-C-D-E-F-G Paketleri)

Son iki sezonda küçük paketi alan Discovery Media'ya bağlı Eurosport Almanya, bu sezon başında yayın haklarını şu anda dünyanın en çok spor içeriğine sahip olan DAZN platformuna devretti.

Açık kanalda yayınlanması zorunlu olan özet yayın haklarına gelince.

Açık kanaldan yayınlanan özet yayınlar da kendi içinde paketlere bölünüyor. Cuma maçı ile cumartesi gündüz oynanan 5 maçın ilk gösterim yayın hakları ARD'de.

Cumartesi akşam oynanan karşılaşmanın ilk gösterim hakları ile öncesinde oynanan diğer maçların ikinci özet gösterim hakları ise ZDF'de. Bu tüm maçları Pazar günü Sport 1 kanalı üçüncü TV olarak gösterim hakkına sahip. Pazar maçlarının ilk özet gösterim hakkı ise yine ARD'de.

Pazartesi günü ise devreye bir yayıncı daha giriyor. RTL. Onlar da pazartesi günü tüm özetleri gösterebileceği bir pakete sahip. Perform Grup (Dazn) da önemli anlar ve klipler paketini almış durumda.

İ Paketi Cumartesi ilk özet yayın hakkı: ARD
J Paketi Cumartesi ikinci özet yayın hakkı: ZDF
K Paketi Pazar üçüncü özet yayın hakkı: Sport 1
L Paketi Cuma 22:30-24:00 ve Pazar 19:30-21:15 şifreli kanal açık özet yayın hakkı: Sky
M Paketi Pazar maçları ilk gösterim hakkı: ARD
N Paketi Pazartesi 22:15 dördüncü özet gösterim hakkı: RTL
O Paketi hem şifreli hem de açık kanallara özel önemli anlar ve klipler paketi: Perform Group (Dazn)

Görüldüğü gibi bizde göstermelik 4 pakete bölünen lig yayın ihalesi Almanya'da 15 parçaya ayrılmış durumda. Aslında ne kadar çok yayıncı işin içine girerse o kadar fazla gelir ve o kadar fazla ligin reklamı demek. Bunda da en önemli unsur özetleri mümkün olduğunca çok sayıda yayıncıya satmak. Almanların yaptığı da bu.

Ülkelerin kendi dinamikleri doğrultusunda UEFA ile görüşerek ortaya çıkardıkları ülkeye özel Şampiyonlar Ligi yayın paketinde ise açık kanal yayın zorunluluğunun ortadan kalkmasıyla Sky ve Dazn arasında yapılan anlaşmayla bölüşüldü.

Dazn 138 Şampiyonlar Ligi grup maçının 110'unu canlı verirken Alman takımlarının da 12 maçını yayınladı. Sky ise her hafta bir Alman takımının maçı ile konferans yayınlarını üyelerine ulaştırdı. Elemeli maçlarda ise iki yayıncı kuruluş günde birer maç yayınlıyorlar.

Almanya'da Avrupa Ligi maçlarının yayın hakları ise RTL Grup tarafından satın alınırken şirket maçları şifresiz olarak başta Alman takımları olmak üzere RTL ve Nitro kanallarından yayınlıyor.

Premier Lig'de bu sezon devreye giren yeni ihalede bir sezonda oynanan 380 maçın yalnızca 200'ü canlı yayınlanıyor. Hatta bu sayı geçen ihale döneminde 168 idi.

Bunun nedeni de tribünlerdeki seyirci sayısının azalmasını önlemek. Bu bağlamda belirlenen her maç saatinde 1 maç yayınlanabiliyor. Örneğin Cumartesi öğleden sonraki 15:00 (Türkiye'de 17:00) maçlarından İngiltere'de yalnızca biri canlı yayınlanıyor.

Geçen sezon 28. Haftadaki hafta içi programda Çarşamba akşamı şampiyonluk için çekişen hem Liverpool hem City oynadığı halde o akşam bir tek Chelsea ile Tottenham arasındaki derbi canlı yayınlandı. Diğer takım taraftarları sadece özetlerle yetinmek zorunda kaldılar.

Bu nedenle büyük takımların maçları çoğunlukla tek maç olan saatlere konuyor. Örneğin Liverpool geçen sezon cumartesi öğleden sonra sadece 6 maç oynarken Huddersfiel 26 maç oynamış. İhaledeki dev rakam nedeniyle herkes bu 'ayrımcılığa' razı oluyor. Çünkü parayı getiren cazibesi yüksek büyük kulüpler.

İngiltere'de ligi Sky ve BT ortaklaşa yayınlıyor. Amazon da kalan 20 maçın yayın haklarını alarak ihaleye sonradan dahil oldu. Yani canlı yayın paketi üçe bölünmüş durumda.

Sky 128 maç için 3 sezonda 3,579 milyar Pound ödüyor. Maç başına ise 9,3 milyon maliyeti var. BT de 3 sezonda toplam 52 maç için 975 milyon pound öderken maç başına maliyeti 9,2 milyon Pound. Diğer ülkeler için ihale ayrı yapılıyor ve yabancı yayıncılar isterlerse 380 maçın tamamını satın alınıp yayınlayabiliyor.

Premier Lig'in UK Highlights adı altında dağıtılan özet yayın hakları ise sezonun 380 maçtan oluşan tüm maçlarını kapsayacak şekilde BBC Sport tarafından elde edilmiş durumda. İngiliz kamu kanalının özet hakları için ödediği meblağ ise 211,5 milyon Pound.

İngiltere'de Pay-TV aboneleri ortalama 40 Euro ödüyor. Fiyat Almanya ile yakın ama Bundesliga'da 306 maçın tamamı tek tek ve konferans olarak yayınlanıyor. İngiltere'de sadece 200 maç yayınlandığı düşünüldüğünde aslında ortaya çıkan rakam maç başına bölündüğünde çok daha yüksek.

İspanya'da son ihalede 2019/20-2021/22 arasındaki 3 yılın Ev haklarını iletişim devi Telefónica aldı. Ayrı olarak satılan restoran cafe gibi toplu gösterim mekanlarının yayın haklarını ise Mediapro elde etmiş. Mediapro ayrıca 2. Lig ve açık kanaldan özet yayın haklarını da sahip

Serie A'da ise 2018-2021 arasındaki ihaleyi Sky Italia 266 Perform (Dazn) 114 maç yayınlayacak şekilde paylaşmış durumda. Özet yayın haklarına ise açık kanallar RAI ve Mediaset sahip.

İtalya'da ilginç bir detay daha var. İhaleye giren İspanyol Mediapro, Serie A haklarını başka kurumlara satmak üzere almıştı ama Sky buna mahkemede itiraz ederek mahkemeye başvurdu. Bunun üzerine mahkeme ihalenin yeniden yapılmasına karar verdi ve Sky ile Dazn bu defa yeni yayıncılar oldu.

Fransa Lig 1'de 2018 yılında yapılan ve 2020/21 sezonundan itibaren dört sezon sürecek yayın ihalesinde büyük bir sürpriz yaşandı ve 1984 yılından bu yanan Lig 1'in ana yayıncısı olan Canal+ devre dışı kalarak hakları İspanyol Mediaset'e kaptırdı. Daha önce sezonda 762 milyon Euro gelir eden Lig 1 yeni ihaleyle birlikte 1,153 Milyar Euro gelir elde etme imkanına kavuştu. Bir önceki dönem 228 maç yayınlayan beIN Sports ise yeni ihalede sadece 76 maçı içeren bir paketi 323 milyon Euro ödeyerek alabildi. 50 milyon Euro ödeyen Free de internet klip haklarının sahibi oldu.

Görüldüğü gibi hiçbir ülkede canlı yayın hakları ile özet yayın hakları Türkiye'de olduğu gibi aynı paketin içine konulmuyor. Şifreli kanallar canlı yayın açık kanallar ise özet yayın ihalesine giriyor. Önceden yazdım. Bizdeki ihale tamamen formalite icabı yapılıyor.

Olay öyle bir kurgulanıyor ki, şifreli yayın yapacak ve güçlü taraf olan kurum (adının hiç önemi yok) gelip D paketine parayı bastırıyor ve her türlü hakkı elde ediyor. Sonra da her sezon yeni bir kriz çıkıyor. Bunun adı da 'rekabet' oluyor.