Futbolda 'oyuncu değişikliği kuralı'nın tarihi... Nasıl başladı?

Eren TUNCAY - AJANSSPOR

Eton Koleji’nin sahasında, ilk oyuncu değişikliklerinin ortaya çıkmasının üzerinden 170 yıldan fazla zaman geçti. 1850’li yıllarda okul çocukları, maçlara gelemediği zaman onların yerine son dakikalarda yedek oyuncular alınırdı. Kaydedilen ilk değişiklik ise 1863 yılında gerçekleşti: "The Charterhouse takımı manastırda Old Carthusians takımıyla bir maç yaptı ancak oynaması beklenen bazı oyuncuların olmamasından dolayı üç yedek sağlamak gerekiyordu."

Profesyonel futbolda bunu sağlamak neredeyse bir asır sürdü ve nihayetinde 1954 Dünya Kupası’nda oyuncu değişikliği hakkı yer aldı. Birinci sınıf futbolda, ilk yedek oyuncu olma onuru, 11 Ekim 1953’te Stuttgart’ta oynanan, Batı Almanya takımının Saarland’a karşı 3-0 kazandığı maçta Richard Gottinger’e verildi. Batı Almanya, bu Dünya Kupası’nı kazandı -tarihlerindeki ilk dünya şampiyonluklarını elde ettiler- ancak Gottinger’in oynadığı 37 dakika, onun Milli Takım için oynadığı son maç olacaktı. Bir daha ülkesi için asla oynamadı.

Lig maçlarında oyuncu değişikliğine izin verilmediği dönemlerde oyuncular zor bir seçimle karşı karşıya kalıyorlardı. 1954 Dünya Kupası’nda kadro dışında kalan başka bir Alman futbolcu olan Bert Trautmann’ın (kaleci), 1956 FA Cup Finali’nde acı çekerek oynaması gazetelerde manşetlerdeki yerini almıştı. Trautmann, Birmingham City oyuncusu Peter Murphy ile çarpışmasının ardından boynunda kırıklar oluşmasına rağmen kalesinde kalmaya devam etmişti.

Diğer ülkelerin yerel liglerinde oyuncu değişikliği hakkı 1950’li yıllarda başlarken, İngiltere Futbol Federasyonu, birçok kulübe ve oyuncuya zarar vermiş oldu. Elton John’un kuzeni olarak bilinen Roy Dwight, 1959 FA Cup Finali’nde Nottingham Forest’ı Luton’a karşı 1-0 öne geçiren golü atmıştı. Ancak o maçın 33. dakikasında Dwight’ın bacağı kırıldı ve oyundan çıkmak zorunda kaldı. Nottingham Forest, Dwight oyundan çıktığında 2-0 önde götürdüğü maçı zor da olsa 2-1 kazanmasını bildi.

Bir sonraki sezonun FA Cup Finali’nde Blackburn Rovers ise Nottingham Forest gibi dayanıklı olamayacaktı. Blackburn’ün bek oyuncusu Dave Whelan’ın ilk yarıda ayağı kırılmış, Blackburn böylece maçı Wolverhampton’a 3-0 kaybetmişti. Whelan ise o maçtan sonra bir daha Blackburn’de oynamadı. Futboldan emekli olmasının ardından Whelan başarılı bir iş adamı oldu, 1995’te Wigan Athletic takımını satın aldı ve 2013’te takımı FA Cup şampiyonu yaptı.

Bu tip sakatlanmalar sonucunda takımların eksik kalmasından dolayı İngiltere Futbol Federasyonu nihayet oyuncu değişikliği fikrini denemeyi kabul etti. FA News’in o zamanlar bildirdiğine göre bu zor kabul edilen bir fikirdi: "Genel fikir birliğine bakıldığında rekabetçi futbolda yedek oyuncuların kullanılması arzu edilmiyor."

Kaleci Trautmann’ın kırık boynuyla kahramanlıklar yapmasından neredeyse 10 yıl kadar sonra Keith Peacock, İngiltere Futbol Ligi’nde yedekten oyuna giren ilk oyuncu oldu. Yine bu dönüm noktası olayını getiren bir kalecinin sakatlanmasıydı. 1965-1966 sezonunun ilk gününde, Charlton Athletic takımının kalecisi Mick Rose, Bolton Wanderers’e karşı oynanan maçın 11. dakikasında sakatlanarak oyundan çıktı. Peacock ise, 1962-1979 yılları arasında Charlton takımı için 500'den fazla maçta forma giyse de, sonradan oyuna girdiği maç bazı yönlerden daha çok hatırlanıyor.

Peacock o zamanlar ile ilgili hayal kırıklığını ise şöyle anlatmıştı: "Oynamadığım için üzgün oluyordum. Bir yedek oyuncu takımla seyahat eder, hastalık durumunda bile oynamazdı. Yine oynamayı beklemiyordum ama kalecimiz Mick Rose sakatlanarak çıkmıştı. O maçtan sonra Manchester’dan döndüğümüz trende akşam gazetelerinin birinde 'ilk yedek oyuncu' olduğumu öğrendim."

Peacock, kaleci yerine oyuna girmiş ama kaleye geçmemişti. Charlton’ın o zamanki stoperi John Hewie aynı zamanda iyi bir kaleciydi ve kaleye o geçmişti.

Başlangıçta, yedek oyuncuların sadece sakatlanan oyuncuların yerini almasına izin verildi. Ancak Leeds menajeri Don Revie’nin, oyuncu değişikliği yaparken taktiksel hamleler yapıldığından şüphe duyuldu. Sonrasında ise 1967-1968 sezonunda İngiltere’de ve 1970 Dünya Kupası’nda meşrulaştırıldı. Kural değişikliği ise İngiltere’ye Dünya Kupası’nda yaramadı. O zamanın İngiltere Milli Takımı Teknik Direktörü Alf Ramsey, Bobby Charlton’ı 20 dakika kala oyundan çıkarmıştı. Bu süre zarfında ise maçı çeviren Batı Almanya mücadeleyi 3-2 kazanmıştı.

FUTBOLU DEĞİŞTİREN ÜÇ İCAT VE ONLARIN HİKAYELERİNİ YAZDIĞIMIZ YAZIMIZI BURADAN OKUYABİLİRSİNİZ!

Diğer menajerler ise yedek oyuncularını daha büyük bir etkiyle kullandılar. Liverpool Teknik Direktörü Bob Paisley, mükemmel zamanlarda kenardan oyuncu oyuna sokuyordu. Otobiyografisinin ismi 'Mükemmel yedek' olan David Fairclough, o takımda yedekten oyuna girerek yaptığı etkilerle bilindi. En önemli etkilerinden biri ise Paisley yönetimi altında Liverpool’un 1975-1976 sezonunda geldi. Fairclough yalnızca iki maçta ilk 11’de başlamasına rağmen çoğunlukla yedekten oyuna girdi ve 7 gol kaydetti. Özellikle de Merseyside derbisinin son anlarında attığı gol de buna dahil. Liverpool o sezon Queens Park Rangers’ı geride bırakarak şampiyon oldu.

Fairclocugh’un en bilinen 'sonradan oyuna girme' olaylarından biri ise bir sonraki sezon Avrupa Kupası’nda oldu. Liverpool, çeyrek finalde St. Etienne’e deplasman golü kuralına göre kaybediyorken, 74. dakikada John Toshack’ın yerine oyuna giren Fairclough golünü attı ve Liverpool’un Mayıs 1977’de ilk Avrupa Kupası şampiyonu olmasını sağladı. Ancak Fairclough’un en büyük üzüntüleri ise Borussia Mönchengladbach’a karşı oynanan finalde ve FA Cup Finali’nde Manchester United’a karşı oynamamasıydı.

O günleri Fairclough, "Hayal kırıklığına uğramıştım" şeklinde açıkladı ve ekledi: "Everton’a karşı FA Cup yarı finalinde oynadım, her iki maça da ilk 11’de başladım. FA Cup Finali gününde Bob Paisley bana oynayacağımı söyledi ama oyuna almadı. 'Gelecek hafta Roma’da oynayacaksın, sana Roma’da ihtiyacım olacak' dedi ama Roma’da da yedek kaldım."

Liverpool kariyerinde ilk 11 çıktığı 92 maçta 36 gol atan Fairclough, yedekten oyuna girdiği 62 maçta ise 18 gol kaydetti. Liverpool için attığı son gol ise kariyerini özetliyordu: 9 Nisan 1983’te Swansea’ye karşı oyuna girdikten 10 dakika sonra, 86. dakikada fileleri havalandırdı.

Fairclough’un Liverpool’dan ayrılmasından birkaç sene sonra İngiltere Futbol Ligi, 1987-1988 sezonu için oyuncu değişikliği sayısını ikiye, 1990’lı yılların ortasında ise üçe yükseltti. Fairclough’un aksine, 22 yıl sonra Şampiyonlar Ligi finalinde önemli bir etki bırakan kişi, şu anda Manchester United’ın teknik direktörü olan Ole Gunnar Solskjær oldu. Norveçli oyuncu, 81. dakikada oyuna girdi. Basler’in attığı golle hâlen 1-0 önde olan Bayern Münih, önce -yine sonradan oyuna giren bir diğer oyuncu- Teddy Sheringham’ın 90+1. dakikada attığı gole engel olamadı, daha sonrasında ise Solskjær, 90+3. dakikada attığı golle takımına Şampiyonlar Ligi şampiyonluğunu kazandırdı.

Hiçbir şey, Solskjær’in o akşam Barcelona’da yaptığına eş değer olamaz. Ancak ondan üç ay önce, daha evvel hiç yapılmamış bir şeyi yapmıştı. City Ground’da oynanan bir maçta Manchester United, Nottingham Forest karşısında 4-1 öndeydi. 71. dakikada Dwight Yorke yerine oyuna giren Ole Gunnar Solskjær, skor 4-1 olmasına rağmen Nottingham Forest’a acımadı. 11 dakika içerisinde 4 gol atan Norveçli oyuncu, Premier Lig tarihinde sonradan oyuna girip en fazla gol atan oyuncu oldu. Maçı ise Manchester United deplasmanda 8-1 kazandı.

5 OYUNCU DEĞİŞİKLİĞİ FUTBOLUN OYNANIŞINI NASIL ETKİLER?

Solskjær’in oyuncu değişikliği sevgisi teknik direktörlük kariyerinde de devam ediyor. Pandemi arası sonrasında Premier Lig’de 5 oyuncu değişikliğini aynı anda kullanan ilk teknik direktör oldu ve pandemi sonrası 3’ten 5’e çıkarılan oyuncu değişikliği hakkını tam olarak kullandı. Gelecek sezonda da devam edecek olan 5 oyuncu değişikliği hakkıyla beraber Solskjær’in oyuncuları, yedekten gelip iyi işler yapma şansına sahip olmaya devam edecekler.