VAR için oyun ne zaman kesilir, 6 saniye nedir?

BÜLENT YILDIRIM

Kasımpaşa-Fenerbahçe ve Galatasaray-Gaziantep maçlarında, atılan iki gol VAR müdahaleleri sonrasında iptal edildi! VAR bir pozisyonun öncesini neye göre ve hangi kriterlere dayanarak inceleyebilir?

Oyun kuralları ve VAR protokolüne göre, VAR hakemi; bir gol, penaltı ve bariz gol şansı durumlarının öncesini incelerken; ‘atak başlangıç anı' ya da topun hâkimiyetinin kazanıldığı, ‘atak başlangıç fazı' olarak tanımlanan ve ilgili literatürde APP (attacking possession phase) olarak anılan, ilgili atağın başladığı andan, incelenen olayın sonuçlandığı ana kadar olan toplam 'SÜRECİ' inceler.
Bu süreci incelerken kullanılan referans noktaları;

-Topun hakimiyetinin kazanıldığı nokta,

-Gol/Penaltı/Bariz gol şansı olayının başlamasına sebep olan ‘oyun aşamasının' başladığı nokta ya da,

-Topa uzun süre o takım oyuncuları sahip ise, o takımın orta alanı geçtiği noktadır.

VAR için oyun ne zaman kesilir?

Bu sürecin kesilmesi, sona erebilmesi ve sıfırlanıp(release) yeniden başlayabilmesi için 'topun hâkimiyetinin (possession)' net olarak karşı takım tarafından kazanılmış olması gerekir!
Bunu tespit ederken;

-Top kontrolü şeklinde sonuçlanmayan bir kurtarış, yön değiştirme ya da sekme,

-Ya da takım arkadaşına ulaşmayan veya kontrol edilemeyen bir top çıkarma(clearance) dikkate alınmaz ve inceleme süreci kesilmez.

Özetle, defans oyuncuları tarafından topun kontrolü tam sağlanamamış ve takım arkadaşına pas verilememiş ayak/kafa ile uzaklaştırılmış ya da vücuttan sekmiş ve ancak uzaklaştırılabilmiş toplarda, 'İNCELEME SÜRECİ' devam eder.

İnceleme sürecinin devam ettiği ve arada topun hakimiyetinin diğer takım oyuncuları tarafından tam olarak kazanılamadığı durumlarda, VAR hakemleri, 'atak başlangıç anında' gerçekleşmiş olan 'açık ve net' bir elle oynama ya da faul gibi 'kanıtı' olan tespitlerini hakeme bildirmekle ve müdahale etmekle görevlidir.

Bu inceleme sürecinde bir 'zaman' ya da 'mesafe' sınırı yoktur! Mevcut kurallar dahilinde bu durumu eleştirmek de mümkün değildir. Zaten, önümüzdeki sezon uygulanacak 'yeni futbol oyun kurallarında' bu kriterler 'zaman ve mesafe' açısından 'daha dar bir alana' çekilmiştir. Ayrıntılarını yeni sezon öncesi yazılarımızda detaylandırırız.

Açıklanan nedenlerle, Kasımpaşa-Fenerbahçe maçında, Vedat Muriç ile bulunan gol öncesi, Miha Zajc'ın 'açık ve net' elle oynaması; Galatasaray-Gaziantep maçında ise Kayode ile bulunan gol öncesi, atak başlangıç aşaması ve devamında gerçekleşen 'açık ve net' Oğuz Yımaz'ın Jimmy Durmaz'a ve Djilobodgi'nin Selçuk'a yapmış olduğu iki faulden dolayı; VAR hakemleri tarafından gerçekleştirilen 'gol iptali kararları' doğru idi. Bu 'süreç yönetimi'ni doğru tespit ve uygulamalarıyla gerçekleştirdikleri için her iki VAR hakemini de tebrik ediyorum!

Başakşehir'in Ankaragücü'ne attığı; Gaziantep'in Galatasaray'a attığı gollerde ofsayt var mı?
MKE Ankaragücü-Medipol Başakşehir maçının en tartışmalı pozisyonu 22'nci dakikada yaşandı. Yandan yapılan ortada Ankaragücü oyuncusu Lukasik topa kafayla vurmaya çalışsa da başaramadı. Devam eden top ağlarla buluştu. Yardımcı hakem ofsayt bayrağını kaldırdı ve gol iptal edildi. Oyun kurallarına göre; özetlersek 'ofsayt pozisyonunda bulunan' bir oyuncu:

-Topa temas eder ya da topla oynarsa,

-Rakibi ile topu kazanmak için bir mücadeleye girerse,

-Yakınında bulunan topla oynamaya 'açıkça' teşebbüs ederken bu aksiyon rakibini etkilerse,
(zıplama, eğilme, kaçma) gibi rakip oyuncunun topla oynamasını becerisini 'açıkça' etkileyen 'bariz' bir hareket yaparsa,

-Kalecinin görüş çizgisinde (line of vision) olur ve kalecinin oynamasını etkilerse,

-Kaleciden ya da direkten dönen topla oynar ve haksız bir avantaj elde ederse,
bir ofsayt ve endirekt serbest vuruş ile cezalandırılır.

Bu pozisyon özelinde, ofsaytta bulunan Lukasic tam topa vurulduğu esnada, rakip oyuncuya eli ile temas halinde ve rakibi ile fiziki bir temasta bulunmak suretiyle rakibe ve oyuna müdahale etmek demektir. Ayrıca, hemen başının üzerinden geçen ve tam olarak vuramadığı topa kafa ile vurmaya çalışmak, topla oynamaya açık bir teşebbüstür ve bu açık eylem rakip oyuncuları etkiler. Eğer top çok yukarıdan, oynanamayacak bir yükseklikten gitseydi zaten yardımcı hakem bayrağını çekmez ve atağın sonuçlanmasını beklerdi. Özetle, yardımcı hakem ve VAR hakemleri doğru karar verdiler, pozisyon net ofsayt ve gol iptali kurallara göre doğru karardı!

Gaziantep'in Twumasi ile bulduğu gole gelince: Twumasi'nin topa vurduğu esnada, Kenan Özer'in kalecinin görüş alanını kapatmadığı, şutun doğrudan kaleye girdiği, şut yönüne hareketlenen Kenan'ın ise topla oynamak için 'açıkça' bir teşebbüste bulunmadığı; kaleci Okan'ın topla oynama becerisini 'açıkça' etkileyen bariz bir harekette de bulunmadığını görüyoruz.

Zaten maç esnasında, ana kameradan ve ters açıdan verilen görüntülerde bunu gördük. Öte yandan, ofsayt kamerası ve kale arkası çekimlerden ise kaleci Okan'ın Kenan Özer'in bu hareketli ve kararsız eyleminden bir şekilde etkilendiğini ifade edenler oldu. Bu yoruma saygı duymakla birlikte, pozisyonda 'açık ve net' bir ofsayt olmadığını, yoruma açık bu gri alanda verilen anlık karara saygı duymamız gerektiğini düşünüyorum.

Özetle, kendi ceza alanı içerisinde bulunan bir kalecinin, topu el-kollarıyla kontrol ettikten sonra 6 saniye içerisinde oyuna bırakmamasının karşılığında kural kitabına 'oyunun hızlanmasını sağlamak ve kaleci tarafından zaman geçirilmesini engellemek' amacıyla 1998'de kural kitabına girmiş ve bu ihlalin bir endirekt serbest vuruşla cezalandırılacağını belirten ve uygulaması nadiren görülen bir hükümdür.
Galatasaray-Gaziantep maçında kaleci Okan aleyhine verilen ‘6 saniyede topu oyuna sokmama ve endirekt serbest vuruş' kararına katılmıyorum.

Bu kural, kalecilerin topu kontrol ettikten sonra oyuna sokmalarında yaşanabilecek 'kasıtlı gecikmeleri engellemek' ve oyuna hızlı başlamalarını teşvik etmek için kurallara ilave edilmiştir. Zira, o pozisyonda kaleciye bir temas ve yerde faul beklentisiyle yatan başka bir oyuncu olduğu için ilk aşamada Okan'ın topu bloke ederken çevre kontrolüne bu sebeple zaman harcadığını ve topu oyuna bırakmak konusunda kasıtlı bir geciktirme eylemi gerçekleştirmediğini, kuralın metnine uygun ama teamül ve genel uygulamalara aykırı bu 'sürpriz kararı' futbolun o esnada beklemediğini düşünüyorum. Kuralın lafzına uygun ancak ruhuna aykırı olarak verilen bu kararın kabul edilmemesi bundan kaynakladı. Öte yandan, VAR hakeminin; hakemin bu kararına kurallar ve protokol gereği bir müdahalede bulunma şansı yoktur, bunun bilinmesinde de fayda olduğunu değerlendiriyorum.

Kasımpaşa-Fenerbahçe maçında, Yusuf'un şutunda Hasan Ali'nin eline çarpan topa verilen hatalı penaltı kararının VAR tarafından düzeltilmesinin başarılı bir uygulamaydı.

Alanyaspor- Trabzonspor maçında Majid Huseini'nin Salih'e yaptığı şiddetli faulden dolayı verilen kırmızı kart doğruydu. Maçın hakeminin ilk yarıda Caulker'in Abdülkadir Ömür'e yaptığı kontrolsüz faulü ve Novak'ın Efecan'a arkadan yapmış olduğu sportmenliğe aykırı faullerden dolayı sarı kart vermesi gerekirdi.

Denizlispor-Beşiktaş maçının 46'ıncı dakikasında Kibong'un Burak Yılmaz'ın tendonuna arkadan yaptığı riskli müdahalenin 'sınırda' bir pozisyon olduğunu ve VAR'ın hareketin şiddeti ve yoğunluğu konusunda hakeme yeniden izleme şansı vermesinin daha doğru olduğunu düşünüyorum.
Ayrıca, Kayserispor-Gençlerbirliği maçının 65'inci dakikasında Sefer ve Mensah arasında yaşanan bariz gol şansı pozisyonunun VAR müdahalesiyle incelenmesi gerektiğini;

Y.Malatyaspor-Göztepe maçında, verilen ve verilmeyen kritik penaltı kararları ve yorumlarının doğru olduğunu ancak Hikmet Karaman'ın ihracında uygulama anlamında 4.hakemin iletişimde bir yetersizlik gösterdiğini;

Antalyaspor-Ç.Rizespor maçında bir tanesi Ersan Gülüm'ün elle oynaması nedeniyle ve VAR uyarısıyla verilen her iki penaltı kararının ve penaltının tekrarı uygulamasının doğru olduğunu ve VAR müdahalesinin yerinde olduğunu gördük.

Konyaspor-Sivasspor maçında ise Konyaspor'un 37'de Scubic'le bulduğu ilk gol öncesi topun oyuna 'hareketli' bir biçimde girdiğini gördük. Bu gibi durumlar VAR'ın müdahale alanına girmez. Ancak, maçın hakemini bu hareketli top ile oyuna başlanmasını kaçırmasından dolayı ciddi anlamda eleştiriyorum.

Haftanın genelini değerlendirdiğimizde; kampta olmayan yardımcı hakemlerin, kampta bulunan hakemlerden daha başarılı bir çizgide olduklarını gördük! Örnek kararlar verdiler. VAR tarafında ise, başarılı uygulamaların hatalı uygulamalardan daha fazla olduğunu gördük.

Hüseyin Göçek, Mete Kalkavan, Özgür Yankaya, Atilla Karaoğlan ve Suat Aslanboğa'nın bu haftaki müsabakalarında, maçın seyrini etkileyen açık ve bariz hatalar yaşanmadı ve genel değerlendirmede yeterli düzeyde başarı gösterdiler. VAR tarafında ise bu hafta Ali Şansalan, Cüneyt Çakır ve Yaşar Kemal Uğurlu'nun çok yerinde tespit ve değerlendirmelerini gözlemledik.

Ligin kalan en önemli altı haftasında, sahadaki kararların daha az tartışılacağı ve ligin sağduyu ve selametle bitirilebileceği başarılı bir dönem diliyorum.